Op 21 oktober 2021 organiseerde eNSPIRED, het VVOB-programma in België dat internationale dialoog over gelijke onderwijskansen tot stand brengt, een webinar over professionele leergemeenschappen (PLG’s). Tijdens dit webinar werden de resultaten van een internationale studie voorgesteld door Dong Nguyen en Ellen Boeren van Glasgow University. Nathalie Aziza van VVOB in Rwanda, Paul Mphisa van VVOB in Zuid-Afrika en Brenda Akite Otika van STiR Education deelden inspirerende praktijkverhalen, waarbij elke praktijk zich richt op een specifiek aspect of kenmerk van professionele leergemeenschappen. Prof. Dr. Geert Kelchtermans was de moderator van dienst.
(Her)bekijk het webinar over professionele leergemeenschappen
Samenwerken, ervaringen uitwisselen, kennis delen en leren van elkaar. Dat zijn de hoofdingrediënten van een professionele leergemeenschap. Zo’n groep bestaat uit leerkrachten, schoolleiders en/ of lerarenopleiders die gezamenlijk werken aan hun motivatie en hun professionele ontwikkeling. Dit heeft een positief effect op hun manier van lesgeven en zorgt ervoor dat de kwaliteit van onderwijs op hun school continu verbetert. Want onderwijs kan niet kwaliteitsvoller zijn dan de leerkrachten die er lesgeven.
Levenslang leren
In een professionele leergemeenschap bepalen leerkrachten en lerarenopleiders zelf hun eigen leerdoelstellingen en behouden zo de controle over hun eigen ontwikkelingstraject. Wanneer zo’n groep samenkomt, delen en reflecteren ze over gemeenschappelijke uitdagingen, specifieke behoeften en oplossingen die in de klas worden toegepast. Op die manier leren ze van elkaar en maken ze elkaar sterker. Verder zorgt een PLG ook voor een samenhorigheidsgevoel en geeft het zelfvertrouwen aan degene die participeren in zo’n groep.
Deze manier van educatieve professionele ontwikkeling is een vorm van levenslang leren en heeft zijn effect al meerdere malen bewezen zo bleek uit het eNSPIRED-webinar op 21 oktober 2021 waarin verschillende inspirerende praktijken uit drie verschillende landen werden besproken. We zetten ze hier kort op een rij.
Problemen te lijf gaan via professionele leergemeenschappen in Rwanda
VVOB heeft een lange geschiedenis in het versterken van professionele ontwikkeling van leerkrachten en schoolleiders door middel van professionele leergemeenschappen. Zo ook in Rwanda. Daar ondersteunt VVOB schoolleiders aan de hand van professionele leergemeenschappen om hun leiderschapsvaardigheden te verbeteren. Wanneer een groep schoolleiders samenkomt om van elkaar te leren verloopt dit telkens volgens een vaste cyclus. Ten eerste worden prioritaire en gemeenschappelijke problemen en uitdagingen geïdentificeerd.
Dat kan gaan om vroegtijdig schoolverlaten, beperkte betrokkenheid van ouders en de gemeenschap, meertaligheid in de klas etc. Vervolgens worden deze problemen gerangschikt in volgorde van prioriteit en maken ze een plan over hoe strategieën en benaderingen zullen ontwikkeld worden om deze problemen één voor één aan te pakken. Zodra ze hun strategieën hebben uitgeprobeerd, is het tijd voor evaluatie en reflectie en wordt de beste oplossing geïmplementeerd in de verschillende scholen.
Intercollegiaal leren in tijden van COVID-19
Tijdens COVID-19 en de daarbijhorende schoolsluitingen kwamen een heleboel nieuwe uitdagingen naar boven. Ook tijdens deze periode bleef VVOB schoolleiders ondersteunen via online professionele leergemeenschappen. Daar wisselden ze samen ideeën uit over hoe ze hun leerlingen konden bereiken en hoe ze hen konden blijven motiveren tijdens deze moeilijke periode.
Daarnaast maakten ze ook gebruik van deze leergemeenschappen om zich samen voor te bereiden op de heropening van de scholen. Hiervoor maakten ze gebruik van een toolkit die ontworpen werd door de Teacher Task Force (TTF) en UNESCO. In Rwanda heeft VVOB de TTF-toolkit aangepast voor actief gebruik in PLG’s voor schoolleiders. De gecontextualiseerde toolkit stimuleerde snel en praktisch leren omtrent vragen waar schoolleiders dagelijks mee geconfronteerd werden: Hoe kunnen we onderwijs op afstand garanderen? Hoe beschermen we het welzijn van studenten en leerkrachten? Hoe communiceren we over de heropening van de scholen? De ondersteuning van intercollegiaal leren in PLG’s bleek een bijzonder doeltreffend hulpmechanisme te zijn.
In Zuid-Afrika ondersteunt VVOB leerkrachten om elkaar te ondersteunen
Het Zuid-Afrikaanse Ministerie van Basisonderwijs beschouwt professionele leergemeenschappen als de sleutel tot verbetering van onderwijsresultaten. VVOB in Zuid-Afrika ondersteunde het ministerie bij het ontwikkelen en opzetten PLG’s. Hieruit hebben ze enorm veel geleerd. Zo was duidelijk dat alle onderwijsbetrokkenen hun rol moesten spelen, inclusief de nationale, provinciale ambtenaren, instellingen voor lerarenopleidingen en schoolmanagementteams, om zo leerkrachten te ondersteunen en een veilige omgeving te bieden waarin ze samen kunnen werken en kritisch kunnen reflecteren. Een andere les die getrokken werd, is dat PLG’s behoeftegestuurd zijn, wederzijds vertrouwen en respect vereisen, de leden collectief verantwoordelijk moeten zijn voor het leren, en dat ze doeltreffender zijn wanneer ze worden geleid door een bekwame facilitator.
VVOB in Zuid-Afrika en het ministerie hebben hun kennis en ervaring over PLG’s gebundeld op allerlei soorten manieren zoals online cursussen, videoreeksen en brochures om het draagvlak voor PLG’s nog groter te maken. Heel wat van deze initiatieven vinden nog steeds weerklank binnen de onderwijssector in Zuid-Afrika. Het zal dus niet lang meer duren voordat de verwachte verbetering van de onderwijsresultaten in de klas zichtbaar wordt.
De kracht van intrinsieke motivatie van leerkrachten in Oeganda
Naast de goede praktijken van VVOB in Rwanda en Zuid-Afrika, werd het project van STiR Education in Oeganda voorgesteld. STiR Education ondersteunt onderwijssystemen in India en Oeganda. Dit doen ze door de intrinsieke motivatie bij leerkrachten (opnieuw) aan te wakkeren en door in te zetten op levenslang leren aan de hand van professionele leergemeenschappen voor leerkrachten. Deze bijeenkomsten worden geleid door schoolleiders, die leerkrachten vertrouwd maken met de belangrijkste praktijken in de klas. De netwerken versterken de banden tussen collega’s en bevorderen wederzijdse steun en duurzame verbetering. Tussen de bijeenkomsten in gaan leerkrachten aan de slag met wat ze leerden door nieuwe praktijken in hun klas in te voeren. Ze worden geobserveerd door een schoolleider of collega, en krijgen feedback voor verdere verbetering. Nadien is er ook nog ruimte voor reflectie en evaluatie.
Aan de basis van heel dit model ligt intrinsieke motivatie. STiR Education is ervan overtuigd dat intrinsieke motivatie de sleutel tot succes is om levenslang leren voor iedereen in alle lagen van het onderwijssysteem mogelijk te maken. Intrinsieke motivatie geeft een persoon enorm veel voldoening en energie. Veel meer dan bijvoorbeeld een aantrekkelijk salaris. Wanneer een leerkracht herkenning krijgt voor wat die doet, zal die intrinsiek gemotiveerd worden om nog beter te worden. En dat is exact wat STiR Education via professionele leergemeenschappen probeert te doen.
Literatuurstudie over professionele leergemeenschappen
Tijdens het eNSPIRED-webinar werden de inzichten gedeeld van een empirisch onderzoek naar professionele leergemeenschappen (PLG) in twaalf verschillende landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Het gaat om een literatuurstudie waarbij een analyse is gedaan van 70 artikels die tussen 2000 en 2021 gepubliceerd zijn in door Scopus geïndexeerde tijdschriften. Er werd een stijgende trend vastgesteld in het gepubliceerde onderzoek in deze periode, wat wijst op een toegenomen wetenschappelijke aandacht voor PLG’s. Het onderzoek belicht bevindingen over (1) de definities van, (2) de impact van, en (3) de voorwaarden voor PLG’s.
Een analyse van de definities brengt vier perspectieven aan het licht. Zo wordt een PLG omschreven als een netwerk, een ruimte, een aanpak of een proces. Deze definities benadrukken het belang van een gedeelde visie en een collectieve focus op professioneel leren. Wat de impact betreft, wijst het bewijsmateriaal op positieve effecten van PLG’s op de ondersteuning van het gezamelijk leren van leerkrachten, de ontwikkeling van de onderwijseffectiviteit van leerkrachten en de bevordering van innovatieve veranderingen van leerkrachten. Dit bewijs onderstreept het belang van het effectiever ontwikkelen en onderhouden van PLG’s. Daarom roept deze evaluatie op tot meer leidersschaps- en beleidsondersteuning voor PLG’s op school- en systeemniveau.
