Een van de principes van een effectieve hulpverlening in fragiele staten is om de staatsopbouw als centrale doelstelling te nemen. Dit kan gaan over bijvoorbeeld het verbeteren van het bestuur of de capaciteit van de sleutelfuncties van de dienstverlening. Als een van de meest zichtbare en verreikende diensten die staten te bieden hebben, is het onderwijs een uitgelezen gebied voor staatsopbouw en verbetering van de legitimiteit van de staat. Maar de onderwijssector kent hiertoe tal van uitdagingen. Een daarvan is de verzwakte verantwoordingsplicht van scholen aan de staat en aan de gemeenschappen die zij dienen, omdat ambtenaren niet over de capaciteit beschikken om het systeem te monitoren en om ondersteuning te bieden waar nodig.
In de DR Congo werkt VVOB op nationaal, provinciaal en schoolniveau om het middelbaar technisch landbouwonderwijs te verbeteren. In hetzelfde proces bouwen we de relaties tussen de staat, de school en de gemeenschap op. Uit deze ervaring leerden we vier principes voor het werken in het onderwijs in een fragiele staat.
Bouw verder op wat er is
Toen VVOB in 2009 begon te werken in het technisch landbouwonderwijs in de DR Congo was een van de eerste mijlpalen het formuleren van een strategie voor de ontwikkeling van het technisch en beroepsonderwijs samen met UNESCO, BTC en APEFE.
Dit bleek echter een relatief succes: slechts een deel van de strategie is door de regering opgenomen in haar vijfjarige strategie voor het technisch en beroepsonderwijs. VVOB veranderde haar aanpak en besloot het toenmalige ministerie van Onderwijs te ondersteunen bij de uitvoering van haar strategie. We leerden hoe stapsgewijs te werken aan het kader in plaats van allesomvattend.
In een fragiele context is de uitvoering van het beleid meer dringend dan perfecte beleidsdocumenten. Snel voorbij de stap van beleidsadvies gaan is de sleutel.
Ontwikkel capaciteit voor de uitvoering van het beleid
Om het vertrouwen in de overheid te verbeteren moeten ambtenaren aanwezig zijn in het werkveld en er zichtbaar een constructieve rol spelen in de veranderingsprocessen. In een fragiele context hebben ze technische bijstand en steun via capaciteitsontwikkeling nodig om die rol te kunnen opnemen.
In de DR Congo, bijvoorbeeld, versterkt VVOB de capaciteit van de provinciale onderwijsinspectie, zodat zij het voortouw kan nemen bij het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Een van de discrete institutionele belemmeringen voor dit proces is de tendens van het onderwijsinspecteurs om een houding van ‘controle en straffen’ aan te nemen in plaats van een van ‘toezicht en ondersteuning’ ten aanzien van de schoolleiders en leraren. Als gevolg ervaren deze ambtenaren veel hinder om het systeem echt te monitoren. VVOB voert een proefproject uit in drie onderwijsprovincies om deze kwestie aan te pakken.
Bemiddel de lokale dialoog
In de keuze voor een stelselmatige verandering ontwikkelde VVOB eerst de capaciteit van de scholen om zelf hun kwaliteit te beoordelen en zelf verbeteringstrajecten op te zetten onder toezicht van de provinciale onderwijsinspectie. Het pilootproject betrekt niet alleen de inspectie maar ook schoolleiders, leraren, ouders en leerlingen bij het beoordelen van de vooruitgang.
VVOB helpt bij het opzetten en bemiddelen van een lokale dialoog over problemen en oplossingen: de rol die de inspectie later zelfstandig zal opnemen. VVOB's interventielogica voorziet uitdrukkelijk een evolutie van adviseren naar meer procesbegeleiding, coaching en mentoring. Deze evolutie monitoren we doorheen de projectcyclus en is onderdeel van de jaarlijkse rapportering.
Blijf flexibel
In een fragiele context zijn aanpassingsvermogen en flexibiliteit erg belangrijk, zonder daarbij de resultaten uit het oog te verliezen. De omgeving kan snel en vaak veranderen in richtingen die niet makkelijk te voorspellen zijn. We hebben geleerd om onze interventies aan te passen aan zowel de nieuwe mogelijkheden als de obstakels die inherent zijn aan verandering.
Om ons werk op provinciaal en lokaal niveau te vervolledigen zijn we ook actief op nationaal niveau in de DR Congo. Dit heeft vele voordelen. VVOB biedt opleiding aan de Nationale trainingsdienst (Service National de Formation). Het personeel van deze dienst kan op haar beurt deze opleiding inzetten bij de ondersteuning van de provinciale onderwijsinspecteurs. Doordat de ambtenaren zo op de drie niveaus rond dezelfde thema’s werken (bv. gendergevoelige pedagogie in het landbouwonderwijs), houdt VVOB de vinger aan de pols van de verandering binnen het systeem. Dit brengt ons in een goede positie om onze aanpak te optimaliseren.
Het belang van onderwijs in het opbouwen van vertrouwen van de burgers in hun overheid staat buiten kijf. In een fragiele context heeft de overheid een duurzame en flexibele capaciteitsontwikkeling nodig om dit te kunnen bieden. Staatsopbouw vraagt immers stapsgewijze en adaptieve oplossingen. Daar dragen wij graag aan bij.
