Meer kinderen en jongeren in Afrika hebben toegang tot onderwijs, maar helaas betekent het feit dat zij naar school gaan niet automatisch dat zij ook iets leren op school. Het continent wordt geconfronteerd met een 'leercrisis' die de economische groei en het welzijn van de burgers in gevaar brengt. Jongeren in Afrika missen vaak de vaardigheden die nodig zijn om in de toekomst te kunnen gedijen, terwijl deze jongeren juist het potentieel en de toekomst van het continent vertegenwoordigen. Om de kansen van een snel veranderend continent te kunnen aangrijpen, hebben deze jongeren relevant onderwijs nodig dat hen kan helpen 21e-eeuwse vaardigheden te ontwikkelen. Dit vergt forse investeringen in tal van aspecten van het onderwijsstelsel, waaronder effectieve schoolleiders in het hele continent.
Op-ed geschreven door Rica Rwigamba (links, Country Head Rwanda bij Mastercard Foundation) en Marianne Kiggundu (rechts, Country Programmes Manager Rwanda bij VVOB – education for development)
Jonge Afrikanen kunnen de regio transformeren en duurzame economische veranderingen teweegbrengen, maar zij moeten daartoe wel de nodige middelen krijgen. Om de leercrisis op te lossen en jonge Afrikanen in staat te stellen zich te ontplooien en hun volledige potentieel te bereiken, moeten vier kritieke pijlers worden aangepakt:
- voorbereide leerlingen
- kwaliteitsvolle leerkrachten
- input en monitoring gericht op leren
- effectieve schoolleiders
Effectief schoolleiderschap kan de andere drie pijlers samenbrengen. De schoolleiders zijn verantwoordelijk voor het effectieve beheer van de school, het academische leiderschap en de strategische visie. Doeltreffende schoolleiders zijn vooral belangrijk in scholen die de meest achtergestelde groepen bedienen en kunnen gelijkheid, inclusie en betrokkenheid van de gemeenschap ondersteunen. Schoolleiders spelen een sleutelrol bij het beïnvloeden van de motivatie en het vermogen van leerkrachten om kwaliteitsonderwijs te geven, onder meer door een ondersteunend schoolklimaat te creëren. Schoolleiders bieden mentorschap, toezicht, professionele ondersteuning en begeleiding van leerkrachten. Zij kunnen de sterke en zwakke punten van hun leerkrachten opsporen en steun bieden voor hun verdere ontwikkeling. Goede leerkrachten staan op hun beurt centraal doordat zij hun leerlingen in staat stellen te leren en succes te behalen. Doeltreffend onderwijs, geïnspireerd door het best mogelijke leiderschap, staat centraal in het leerproces en is de belangrijkste schoolgebaseerde factor om het leren te verbeteren.
Uit onderzoek is namelijk duidelijk gebleken dat schoolleiderschap tot 25% van de variatie in leerprestaties van leerlingen veroorzaakt, na het lesgeven in de klas. Uit een studie van de Wereldbank bleek dat de meest doeltreffende schoolleiders het equivalent van drie extra leermaanden per jaar opleverden, vergeleken met hun minst doeltreffende tegenhangers.
Verrassend genoeg wordt het niveau van de schoolleiding vaak vergeten bij onderwijshervormingen, ondanks de potentiële impact op het succes van de leerlingen. Deze onderbenutting van het schoolleiderschap is nog verbazingwekkender wanneer we erkennen dat de leercrisis langs deze weg zeer kosteneffectief kan worden aangepakt.
Zwak schoolleiderschap blijft een realiteit in veel landen. Een recent verslag van de Mastercard Foundation over middelbaar onderwijs in Afrika biedt belangrijke inzichten in het waarom. In Afrika ten zuiden van de Sahara weerspiegelt de beperkte capaciteit van de schoolleiders een historische erfenis, waarbij de functie van schoolleider als een louter administratieve rol wordt gezien. In plaats van personeel aan te stellen op grond van hun capaciteiten inzake onderwijskundig leiderschap, waren promotieprocessen voor schoolleiders vaak uitsluitend gebaseerd op sociale of politieke netwerken. Dit verklaart ook de opvallende ondervertegenwoordiging van vrouwen in leidinggevende functies op scholen in veel van deze landen, in vergelijking met het percentage vrouwelijke leerkrachten. In het algemeen zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in besluitvormingsorganen op onderwijsgebied, zoals besturen en ministeries.
Het is duidelijk dat een fundamentele verschuiving nodig is. De opleiding van slechts één schoolleider kan de leerresultaten van alle leerlingen op die school verbeteren. Deze studie berekende het verwachte rendement van een opleiding van de schoolleider voor de resultaten van de leerlingen en kwam tot de bevinding dat dit een van de meest zinvolle onderwijshervormingen is.
Schoolleiderschap kan worden versterkt door professionele ontwikkelingsmogelijkheden voor schoolleiders te bieden. Er bestaan reeds goede praktijken, zoals het door VVOB en de Mastercard Foundation in Rwanda uitgevoerde programma. In het kader van het initiatief 'Leaders in Teaching' werken wij nauw samen met de regering van Rwanda om het schoolleiderschap in het secundair onderwijs te versterken. Het programma ging van start in 14 districten van Rwanda en zal nu worden uitgebreid tot alle 30 districten. Zelfs in deze moeilijke omstandigheden van COVID-19 stelt het op ICT gebaseerde model voor de professionele ontwikkeling van schoolleiders ons in staat grote aantallen begunstigden te bereiken. Professionele ontwikkeling van schoolleiders vindt plaats via gecertificeerde cursussen in effectief schoolleiderschap en via professionele leernetwerken voor schoolleiders. Door middel van iteratieve leercycli leren we wat het beste werkt tijdens de uitvoering van het programma. Uit een eerste effectbeoordeling bleek dat het leerproces onder het onderwijzend personeel was verbeterd en dat er meer samenwerking was tussen de scholen en de bredere gemeenschap. Uit een tussentijdse studie is gebleken dat er op scholen waar schoolleiders zijn opgeleid, meer steun is voor de professionele ontwikkeling van de leerkrachten.
Nu er steeds meer feitenmateriaal beschikbaar is over wat werkt en hoe, kijken wij ernaar uit een volgende stap te zetten in de versterking van het schoolleiderschap in heel Afrika. Bestaande innovatieve benaderingen van schoolleiderschap, zoals die in Rwanda, die door de Afrikaanse Unie als een topinnovatie werd erkend, moeten verder worden getest en opgeschaald naar andere Afrikaanse contexten. Versterking van mentorschap en ondersteuning van leraren tijdens hun dienstverband is ook aangemerkt als een belangrijke beleidsuitdaging binnen de regionale hub KIX Afrika 19.
Op basis van meer dan tien jaar ervaring met het versterken van effectief schoolleiderschap in Rwanda, kunnen we een sprong voorwaarts maken bij hervormingen in andere Afrikaanse contexten en de impact genereren die Afrikaanse jongeren verdienen. Bestaande normen voor schoolleiderschap kunnen binnen de juiste context worden geplaatst en huidige professionele ontwikkelingstrajecten voor schoolleiders kunnen gemakkelijk worden aangepast aan nieuwe omgevingen. Wij geloven dat dit echt een verschil zal maken voor het onderwijs in Afrika, en het continent kan helpen zijn potentieel te verwezenlijken als een regio waar iedereen de kans heeft om te leren en tot bloei te komen.
